ป้อมเมืองสงขลา

        ป้อมเมืองสงขลา¹ อยู่ในบริเวณที่ปัจจุบันเป็นสำนักงานตำรวจภาค 9 และสถานีตำรวจภูธรอำเภอเมืองสงขลา ถนนแหลมทราย อำเภอเมืองสงขลา เลยวัดแหลมทรายไปทางทิศเหนือ ประมาณ 1 กิโลเมตร เป็นป้อมก่อด้วยศิลารูป 8 เหลี่ยม สูงประมาณ 5 ศอก กว้างยาว 10 วาเศษ พงศาวดารเมืองสงขลาเรียกป้อมนี้ว่า “ป้อมรักษาขอบเขต”          ส่วนชื่อที่ประกาศในราชกิจจานุเบกษาเพื่อขึ้นเป็นโบราณสถาน เรียกว่า “ป้อมปากน้ำแหลมทราย” ป้อมนี้
เจ้าพระยาวิเชียรคิรี (บุญสังข์ ณ สงขลา) เป็นผู้สร้างขึ้นระหว่าง พ.ศ.2390-2402 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จฯ
พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
        พระบาทสมเด็จฯ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงปรารภถึงป้อมเมืองสงขลาเมื่อ พ.ศ.2402 ปีมะแม ครั้งเสด็จประพาสเมืองสงขลาโดยเรือพระที่นั่งมณีเมขลา และประทับแรมที่พลับพลา ตำบลแหลมทราย ที่เจ้าพระยาวิเชียรคิรี (บุญสังข์) สร้างถวายซึ่งตั้งอยู่ชิดกับป้อมดังกล่าว มีข้อความปรากฏในเรื่อง “เสด็จพระราชดำเนิน ณ เมืองสงขลา” ครั้งนั้นว่า “ตรงเกาะหนูเข้าไปฝั่งซ้ายกำแพงเมือง ตั้งค่ายหลวงอยู่ริมป้อม ที่ป้อมมีปืนกระสุน 4 นิ้วกึ่ง 12 บอก”         ในรัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ตั้งพระยาวิเชียรคิรี (บุญสังข์) เป็นเจ้าพระยา เมื่อปีวอก พ.ศ.2403 มีพระบรมราชโองการว่า “บัดนี้เมืองสงขลาก็รุ่งเรืองจำเริญ เป็นที่ไปมาค้าขายของลูกค้าต่างประเทศและลูกค้าในเมืองก็ตั้งตัวทำมาหากินค้าขาย และทำสิ่งของต่าง ๆ เจริญขึ้นมากกว่าแต่ก่อน ป้อมและกำแพงเมืองก็ได้สร้างขึ้นและทำนุบำรุงไว้ดีงามสง่าปรากฏกว่าเมืองปากใต้ทั้งปวง”
             กรมศิลปากรได้ซ่อมป้อมนี้เมื่อ พ.ศ.2515-2516 และได้นำปืนใหญ่มาติดตั้งไว้เพิ่มอีก 22 กระบอก รวมกับที่    ของเก่าเหลืออยู่ 8 กระบอก เป็น 30 กระบอก ครบทุกช่องปืน 
 

¹เรียบเรียงโดยสรุปจากเรื่อง “ป้อมเมืองสงขลา” (หน้า 4437). ในสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคใต้ เล่มที่ 9. (2542).      มูลนิธิ สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์. กรุงเทพฯ.